همه ی ما برای یک بارهم که شده عبارت زیر میزی به گوش مان خورده است. این عمل معمولاً در مراکز و ادارات دولتی اتفاق می افتد. کلمات و عبارات ارتشا و رشوه در حقیقت مفهومی دقیق برای این عبارت است و معنای دقیق این عمل را می رساند.
رشوه به صورت عام به معنای باج و ارتشا نیز به معنای باج گرفتن است، اما درعلم حقوق می توان به این شکل از آن ها تعریف کرد که رشوه دادن به معنای دادن مالی به یک فرد کار بلد به عنوان مثال یک کارمند دولتی؛ برای انجام کار، صدور حکم و یا تسریع بخشیدن به روند کاری، به صورت نا حق می باشد.
به پذیرش رشوه ارتشا، به فردی که رشوه را می پذیرد مرتش و به کسی که رشوه می دهد راشی می گویند.
جدا از غیر اخلاقی بودن عمل فوق، به موجب قوانین وضع شده در کشورمان، این عمل جرم بوده و قابل پیگرد قانونی می باشد، و از جمله دعاوی کیفری به حساب می آید.
رشوه و ارتشا از نگاه قانون
1 – مفاد قانونی وضع شده
از مهم ترین قوانین وضع شده در رابطه با این موضوع می توان به موارد زیر اشاره نمود:
-
ماده ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء
هر یک از مستخدمین و مأمورین دولتی اعم از قضایی و اداری یا شوراها یا شهرداریها یا نهادهای انقلابی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح یا شرکت‌های دولتی یا سازمانهای دولتی وابسته به دولت و یا مأمورین به خدمات عمومی خواه رسمی یا غیررسمی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری که مربوط به سازمانهای مزبور می‌باشد وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیماً یا غیرمستقیم قبول نماید در حکم مرتشی است اعم از این که امر مذکور مربوط به وظایف آنها بوده یا آنکه مربوط به مأمور دیگری در آن سازمان باشد، خواه آن کار را انجام داده یا نداده و انجام آن بر طبق حقانیت و وظیفه بوده یا نبوده باشد و یا آن که در انجام یا عدم انجام آن موثر بوده یا نبوده باشد به ترتیب زیر مجازات می شود:
- در صورتی که قیمت مال یا وجه مأخوذ بیش از بیست هزار ریال نباشد به انفصال موقت از شش ماه تا سه سال و چنانچه مرتکب در مرتبه مدیرکل یا همطراز مدیرکل یا بالاتر باشد به انفصال دائم از مشاغل دولتی محکوم خواهد شد و بیش از این مبلغ تا دویست هزار ریال از یکسال تا سه سال حبس و جزای نقدی معادل قیمت مال یا وجه مأخوذ و انفصال موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد و چنانچه مرتکب در مرتبه مدیرکل یا همطراز مدیرکل یا بالاتر باشد به جای انفصال موقت به انفصال دائم از مشاغل دولتی محکوم خواهد شد.
- در صورتی که قیمت مال یا وجه مأخوذ بیش از دویست هزار ریال تا یک میلیون ریال باشد مجازات مرتکب دو تا پنج سال حبس به علاوه جزای نقدی معادل قیمت مال یا وجه مأخوذ و انفصال دائم از خدمات دولتی و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود و چنانچه مرتکب در مرتبه پایین تر از مدیرکل یا همطراز آن باشد به جای انفصال دائم به انفصال موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
- در صورتی که قیمت مال یا وجه مأخوذ بیش از یک میلیون ریال باشد مجازات مرتکب پنج تا ده سال حبس به علاوه جزای نقدی معادل قیمت مال یا وجه مأخوذ و انفصال دائم از خدمات دولتی و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود و چنانچه مرتکب در مرتبه پایین تر از مدیرکل یا همطراز آن باشد به جای انفصال دائم به انفصال موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
-
ماده ۵۹۰ قانون مجازات اسلامی
« اگر رشوه به صورت وجه نقد نباشد بلکه مالی بلاعوض یا به مقدار فاحش ارزان‌تر از قیمت معمولی یا ظاهراً به قیمت معمولی و واقعاً به مقدار فاحشی کمتر از قیمت به مستخدمین دولتی اعم از قضائی و اداری بطور مستقیم یا غیر مستقیم منتقل شود یا برای همان مقاصد مالی به مقدار فاحشی گران‌تر از قیمت از مستخدمین یا مامورین مستقیم یا غیر مستقیم خریداری گردد، مستخدمین و مامورین مزبور مرتشی و طرف معامله راشی‌محسوب میشود.»
-
ماده ۵۹۱ قانون مجازات اسلامی
« هر گاه ثابت شود که راشی برای حفظ حقوق حقه خود ناچار از دادن وجه یا مالی بوده تعقیب کیفری ندارد و وجه یا مالی که داده به او مسترد میگردد.»
-
ماده ۵۹۲ قانون مجازات اسلامی
« هر کس عالماً و عامداً برای اقدام به امری یا امتناع از انجام امری که از وظایف اشخاص مذکور در ماده (۳) قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷/۹/۱۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌باشد وجه یا مالی یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیم یا غیرمستقیم بدهد در حکم راشی است و به عنوان مجازات علاوه بر ضبط مال، ناشی از ارتشاء به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم میشود.»
تبصره – در صورتی که رشوه‌دهنده برای پرداخت رشوه مضطر بوده و یا پرداخت آن را گزارش دهد یا شکایت نماید از مجازات حبس مزبور معاف خواهد بود و مال به وی مسترد میگردد.
-
ماده ۵۹۳ قانون مجازات اسلامی
« هر کس عالماً و عامداً موجبات تحقق جرم ارتشاء از قبیل مذاکره، جلب موافقت یا وصول و ایصال وجه یا مال سند پرداخت وجه را‌فراهم نماید به مجازات راشی بر حسب مورد محکوم میشود.»
برای تفسیر قوانین بالا به طور خلاصه می توان گفت:« جرایم ارتشا و رشوه از نوع جرایم مطلق هستند؛ یعنی نیازی به ایجاد نتیجه ندارند و به محض اثبات جرم، شخص مجرم شناخته خواهد شد، نکته ای که باید به آن توجه کرد این موضوع است که هم رشوه گیرنده و هم شخصی که رشوه را پرداخت می کند هر دو به موجب مفاد قانونی بالا مجرم تلقی می شوند.»
2 – مجازات تعیین شده
مجازات جرم ارتشا و رشوه با توجه مبلغ موضوع جرم تعیین می گردد اما می توان به صورت کلی موارد زیر را برای آن نام برد:
- ضبط مال موضوع ارتشاء، به نفع دولت به عنوان تعزیر یا مجازات.
- از شش ماه تا ۱۵ سال حبس و در بعضی موارد حبس ابد.
- اخراج دائم از مشاغل دولتی.
- شلاق.
شرایط اثبات جرم ارتشا و رشوه
- رشوه گیرنده باید مأمور یا کارمند ارگانی دولتی باشد، و رشوه دهنده باید از این موضوع اطلاع کافی داشته باشد.
- گیرنده رشوه باید راضی برای دریافت باشد.
- مالی که به عنوان رشوه داده شده است باید برای دادگاه مشخص گردد.
- چیزی که به عنوان رشوه داده می شود حتماً باید دارای مالیت باشد.
چند نکته مهم در خصوص ارتشا و رشوه
- گرفتن اصل موضوع رشوه از فرد گیرنده آن کافی نیست، و باید با توجه به میزان مالیت رشوه محاکمه شود.
- دادن انعام بدون این که آن شخص مداخله ای در کاری انجام دهد، رشوه به حساب نمی آید.
- جرم رشوه حق الله محض نیست، چون جرم رشوه گرفتن مربوط به نظم عمومی است.
- دادن چک حتی اگر وصول نگردد، رشوه به حساب می آید.
- مال ناشی از ارتشا به نفع دولت ضبط می گردد حتی اگر توسط مرتشی مصرف شده باشد.
- انفصال فردی به جرم رشوه از پستی در شرکت، به این معنا نیست که به عناوین دیگر نمی تواند در آن جا مشغول به کار گردد.
- راشی حتما نباید مالک مالی باشد که به عنوان رشوه می دهد و از آن طرف رشوه حتماً نباید مستقیم به مرتشی داده شود، و به هرطریقی به دست وی برسد جرم رشوه و ارتشا اتفاق افتاده است.
دادگاه صالح به رسیدگی
ارتشا و رشوه زیر مجموعه جرایم عمومی است و دادگاه صالح رسیدگی به آن، دادگاه کیفری نوع دو محل وقوع جرم است. اما اگر این جرم برای اخلال در نظام جمهوری اسلامی با تشکیل گروه و رهبری صورت پذیرد، دادگاه صالح؛ دادگاه انقلاب می باشد.
اگر جرم ارتشا در چنین قالبی یعنی به منظور خلال در نظام جمهوری اسلامی و با تشکیل گروه صورت پذیرد، علاوه بر این که اموال کسب شده توسط افراد مرتشی، به نفع دولت ضبط می گردد، به جزای نقدی معادل مجموع آن اموال، انفصال دائم از خدمات دولتی و حبس از پانزده سال تا حبس ابد محکوم می شوند و در صورتی که مفسد فی الارض شناخته شوند، حکم آن ها اعدام خواهد بود.
مجازات جرم ارتشا نیروهای مصلح
ماده ۱۱۸ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح بیان می دارد:
هر نظامی برای انجام یا خودداری از انجام امری که از وظایف او یا یکی دیگر از کارکنان نیروهای مسلح است وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را بلاعوض یا کمتر از قیمت معمول به هر عنوان قبول نماید اگرچه انجام یا خودداری از‌انجام امر برخلاف قانون نباشد در حکم مرتشی است و به ترتیب ذیل محکوم میشود:
- هرگاه قیمت مال یا وجه مأخوذ تا یک میلیون (۱/۰۰۰/۰۰۰) ریال باشد به حبس از یک تا پنج سال و جزای نقدی معادل وجه یا قیمت مال مأخوذ و تنزیل یک درجه یا رتبه.
- هر گاه قیمت مال یا وجه مأخوذ بیش از یک میلیون (۱/۰۰۰/۰۰۰) ریال تا ده میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال باشد به حبس از دو تا ده سال و جزای نقدی معادل وجه یا قیمت مال مأخوذ و تنزیل دو درجه یا رتبه.
- هرگاه قیمت مال یا وجه مأخوذ بیش از ده میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال باشد به حبس از سه تا پانزده سال و جزای نقدی معادل وجه یا قیمت مال مأخوذ و اخراج از‌نیروهای مسلح.
کلام آخر
در نگاه اول شاید به نظر رسد که کسی نمی تواند به فرد مرتشی یا راشی کمکی بکند، در صورتی که این طور نیست و در صورتی که فرد از جرم ارتشا و رشوه خود پشیمان باشد و یا از مسائل قانونی آن بی اطلاع بوده و مرتکب آن شده باشد، با کمک گرفتن از یک وکیل با تجربه می تواند از محکومیت خود کم کرده و در دادگاه از خود دفاع کند.
سوالات متداول ارتشا و رشوه
- رشوه دادن به چه معناست؟
در علم حقوق به معنای دادن مالی به یک فردی کار دان مثلاً یک کارمند دولتی برای انجام کار، صادر کردن حکمی و یا تسریع بخشیدن به روند انجام کاری به صورت نا حق می باشد.
- مجازات جرم ارتشا و رشوه چیست؟
- مال موضوع ارتشاء، به نفع دولت به عنوان مجازات ضبط می شود.
- شش ماه تا ۱۵ سال حبس و در بعضی موارد حبس ابد به عنوان مجازات تعیین می شود.
- فرد به صورت دائمی از مشاغل دولتی اخراج می شود.
- تعداد شلاق را قاضی تعیین می کند .
- شرایط اثبات ارتشا و رشوه چیست؟
- رشوه گیرنده باید فردی باشد که کارمند دولت بوده یا در ارگانی دولتی مشغول باشد و فرد رشوه دهنده نیز باید از این موضوع مطلع باشد.
- رضایت کامل رشوه گیرنده ملاک تشخیص دادگاه می باشد.
- مالی که به عنوان رشوه داده می شود باید کاملاً برای دادگاه محرز شود
- چیزی که به عنوان رشوه داده می شود حتماً باید جنبه مالی داشته باشد.
- آیا حتماً راشی باید مالی را که مالک آن است به عنوان رشوه بدهد؟
خیر، راشی می تواند مال خود، دیگری و یا حتی مالی مسروقه را به عنوان رشوه پرداخت کند.