مشاوره حقوقی ضرب و جرح عمدی
در قوانین کشور ایران، قانون گذار جرایم مختلف را تعیین کرده و مجازات مربوط به هرکدام از آنها را نیز مشخص نموده است. مجازات‌ها معمولاً شامل یکی یا چند تا از موارد قصاص، حبس و دیه است. ضرب و جرح عمدی یکی از جرایمی است که امروزه در سطح جوامع مختلف اتفاق می افتد.این نوع جرم و جنایت ها معمولاً نشأت گرفته از خشم درونی افرادی است که نتوانسته اند در شرایط و محیطی خاص خشم خود را کنترل کنند. باتوجه به افزایش مشکلات مالی و روحی افراد جامعه وقوع این گونه جرایم در سطح جامعه ها رو به افزایش است.
با توجه به توضیحات داده شده قصد داریم در این مقاله مشاوره حقوقی جرم ضرب و جرح را برررسی کرده و مجازات آن ها را در صورت عمدی بودن یا نبودن آن بررسی کنیم.
ضرب و جرح به چه معنا است؟
جرایمی که علیه یک اشخاص انجام می شود، می تواند منجر به آسیب جسمانی، روحی یا هردو شود. مانند قتل که سبب آسیب به جسم انسان شده و افترا که سبب خسارات روحی به افراد می شود. ضرب و جرح عمدی و غیرعمدی نیز سبب آسیب جسمی به افراد شده و بُعد جسمانی افراد را مورد حمله قرار می دهد.اگر چه این دو واژه همیشه در کنار هم به کار برده می شوند اما معانی مجزایی از یکدیگر دارند و در مجازات نیز باهم متفاوت هستند. ضرب به جنایتی گفته می شود که در نتیجه ی آن بدن مجنی علیه دچار پارگی و گسیختگی پوست و گوشت نشده و تنها پوست وی دچار تورم و تغییر رنگ یا به اصطلاح کبودی می شود.
جرم جرح اما تعبیری متفاوت دارد. اگر در نتیجه ضربه ی وارد شده، پوست و گوشت دچار گسیختگی شود و فرد دچار خون ریزی گردد، جرم جرح اتفاق افتاده است. بنابراین با توجه به ضرب یا جرح بودن جرم، مجازات آن متفاوت است و همچنین عمدی یا غیر عمدی بودن آن ها در میزان مجازات تأثیر گذار است.
مجازات این جرم از نگاه قانون گذار
همان طور که بیان کردیم عمدی یا غیرعمدی بودن سبب تغییر در میزان مجازات مجرم می شود، که در ادامه به توضیح مجازات ضرب و جرح عمدی و ضرب و جرح غیرعمدی خواهیم پرداخت.
نگاه قانون به ضرب و جرح عمدی
برای آن که درک بهتری از مجازات این جرم در صورت عمدی بودن آن داشته باشیم، در ابتدا لازم است بررسی کنیم که در چه شرایطی جرم عمدی تلقی می شود.
بر طبق ماده ی 290 قانون مجازات اسلامی جنایات وارده به اشخاص در چهار حالت عمدی در نظر گرفته می شود؛ پس ضرب و جرح نیز در چهار حالت زیر عمدی بوده و مجازات خاص خود را دارد:
- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می‌گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود.
- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی‌شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.
تبصره ۱- در بند(ب) عدم آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات گردد و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی است مگر جنایت واقع شده فقط به علت حساسیت زیاد موضع آسیب، واقع شده باشد و حساسیت زیاد موضع آسیب نیز غالباً شناخته شده نباشد که در این صورت آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات شود و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی‌شود.
تبصره ۲- در بند(پ) باید آگاهی و توجه مرتکب به اینکه کار نوعاً نسبت به مجنیٌ علیه، موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن می‌شود ثابت گردد و درصورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی‌شود.
حال که با دو واژه ضرب و جرح آشنا شدید و شرایطی که منجر به ضرب و جرح عمدی می شود را بررسی کردیم، نوبت به بررسی مجازات ضرب و جرح عمدی می رسد.
ماده ۳۸۶ قانون مجازات اسلامی مجازات این جرم این گونه بیان کرده است:
« مجازات جنایت عمدی بر عضو در صورت تقاضای مجنیٌ علیه یا ولی او و وجود سایر شرایط مقرر در قانون، قصاص و در غیر اینصورت مطابق مواد دیگر این قانون از حیث دیه و تعزیر عمل می‌گردد.»
مطابق با ماده قانون بالا می توان گفت جنایت عمدی بر نفس دارای مجازات قصاص نفس و مجازات جنایت عمدی بر عضو قصاص عضو می باشد. اما معنی قصاص در علم حقوق چیست؟
منظور از واژه قصاص این است که عین جرمی که توسط مجرم اتفاق افتاده است، بر جسم وی وارد شود. برای مثال اگر مجرم قسمتی از گوشت پای یک نفر را بریده است، فرد شاکی می تواند طلب انجام همان عمل را در حق مجرم داشته باشد مگر آن که خود شخص شاکی تحت شرایطی متفاوت موافقت به انجام کاری دیگر کرده باشد.
اما اگر برای اجرای قصاص شرایط رعایت مساوی وجود نداشته باشد یا قصاص اعضا منجر به فوت مجرم شود، دادگاه به تعیین دیه می پردازد که مجرم موظف به پرداخت آن است.
در شرایط زیر نیز مجرم به دو تا پنج سال حبس محکوم می شود:
- جرم اتفاق افتاده باعث یک نقص دائمی در یکی از اعضای بدن شده باشد.
- صدمه وارد باعث ایجاد یک مرض دائمی در فرد شده باشد.
- صدمه وارد شده باعث از دست رفتن یکی از حواس پنچگانه شده باشد.
- در نتیجه صدمه وارد شده عقل مجنی علیه زایل شده باشد.
- قاضی با توجه به پرونده نتیجه بگیرد که عمل مجرم سبب اختلال در نظم و امنیت جامعه شده است.
مجازات ضرب و جرح غیرعمدی
در این مورد نیز ابتدا لازم است که بررسی کنیم که در چه صورت جرم غیرعمدی اتفاق افتاده است. جریمی که عامدانه انجام نشده باشد در دو حالت شبه عمد و خطای محض بررسی می شود. جرم غیرعمدی را بر اساس دو ماده قانون زیر تعیین می کنند:
- ماده ۲۹۱قانون مجازات اسلامی
جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می‌شود:
- هرگاه مرتکب نسبت به مجنی علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می‌گردد، نباشد.
- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده (۳۰۲) این قانون است به مجنیٌ علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.
- ماده ۲۹۲قانون مجازات اسلامی
جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می‌شود:
- در حال خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود.
- به وسیله صغیر و مجنون ارتکاب یابد.
- جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنی علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید.
تبصره- در مورد بندهای (الف) و (پ) هرگاه مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدام او نوعاً موجب جنایت بر دیگری می‌گردد، جنایت عمدی محسوب می‌شود.
اگر جرم اتفاق افتاده در حوزه ی موارد بالا قرار بگیرند براساس مواد قانونی پایین مجازات آن ها تعیین می شود.:
- ماده ۴۵۰قانون مجازات اسلامی
در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنیٌ علیه یا ولی دم دیه پرداخت می‌شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.
- ماده ۷۰۹قانون مجازات اسلامی
جراحات سر و صورت و دیه آن ها به ترتیب ذیل است:
- حارصه: خراش پوست بدون آن که خون جاری شود، یک صدم دیه کامل
- دامیه: جراحتی که اندکی وارد گوشت شود و همراه با جریان کم یا زیاد خون باشد، دو صدم دیه کامل
- متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود لکن به پوست نازک روی استخوان نرسد، سه صدم دیه کامل
- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد، چهارصدم دیه کامل
- موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان را آشکار کند، پنج صدم دیه کامل
- هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را تولید نکند، ده صدم دیه کامل
- مُنَقَّله: جنایتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد، پانزده صدم دیه کامل
- ح- مامومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد، یک سوم دیه کامل
- دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه بر دیه مامومه، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می‌باشد.
تبصره ۱ – جراحات گوش، بینی، لب، زبان و داخل دهان، در غیر مواردی که برای آن دیه معین شده است، در حکم جراحات سر و صورت است.
تبصره ۲ – ملاک دیه در جراحتهای مذکور، مقدار نفوذ جراحت بوده و طول و عرض آن تاثیری در میزان دیه ندارد.
تبصره ۳ – جنایت بر گونه در صورتی که داخل دهان را نمایان نسازد، موجب یک بیستم دیه کامل و اگر به نحوی باشد که داخل دهان را نمایان سازد، موجب یک پنجم دیه کامل است. در این مورد چنانچه پس از بهبودی جراحت، اثر و عیب فاحشی، درصورت باقی بماند، علاوه بر آن، یک بیستم دیه دیگر نیز باید پرداخت شود.
تبصره ۴ – هرگاه جنایت موضحه صورت بعد از التیام، اثری از خود بر جای بگذارد، علاوه بر دیه موضحه، یک هشتادم دیه کامل نیز ثابت است و هرگاه جنایت در حد موضحه نبوده و بعد از التیام اثری از آن باقی بماند، علاوه بر دیه جنایت، یکصدم دیه کامل نیز ثابت است و چنانچه جنایت، شکافی درصورت ایجاد کند دیه آن هشت صدم دیه کامل است.
- ماده ۷۱۴قانون مجازات اسلامی(تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)
هر گاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسائط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا‌متصدی وسیله موتوری منتهی به قتل غیر عمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم‌محکوم می‌شود.
- ماده ۷۱۵قانون مجازات اسلامی(تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)
هر گاه یکی از جهات مذکور در ماده (۷۱۴) موجب مرض جسمی یا دماغی که غیر قابل علاج باشد و یا از بین رفتن یکی از حواس یا از کار افتادن عضوی از اعضاء بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد یا تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین شود مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌شود.
نحوه شکایت از فرد مجرم
برای شکایت در مورد ضرب و جرح عمدی یا غیرعمدی یا باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شکایت کرد یا اگر کلانتری در محل وقوع جرم حاضر شود برگه ای تنظیم می کند که پیگیری پرونده را از آن طریق آن می توانید انجام دهید.
برای بررسی های تکمیلی پرونده به دادسرا فرستاده می شود و بعد از بررسی دادسرا و معاینات پزشکی قانونی اگر وقوع جرم محرز شناخته شود، قرار جلب صادر شده و پرونده به دادگاه کیفری فرستاده می شود.
دادگاه بعد از فرستاده احضاریه برای فرد متهم و بررسی کامل پرونده رأی خود را صادر می کند. که این رأی تا مدت 20 روز قابل تجدید نظر خواهی می باشد.
کلام پایانی
جرایمی که به نفس یا روح انسان صدمه می زند به دو دسته ی عمدی و غیرعمدی تقسیم می شوند. جرم ضرب و جرم عمدی دارای مجازاتی متفاوت از جرم غیرعمد آن است. اما باید دقت شود که تشخیص عمدی یا غیرعمدی بودن آن نیز برعهده ی دادگاه و قاضی است. اما شما با داشتن یک وکیل کیفری کاربلد می توانید پرونده ی خود را در مسیر بهتری هدایت کنید تا نتیجه ای مطلوب تر دریافت کند.
سؤالات متداول
- اگر قصاص عضو باعث مرگ یا صدمه ای فراتر از جرم مرتکب شده به مجرم شود، قاضی دستور به اجرای آن می دهد؟
خیر، در این شرایط دادگاه مبلغی را به عنوان دیه تعیین می کند که مجرم باید آن را بپردازد.
- آیا ضرب و جرحی که به وسیله ی صغیر انجام شود، عمدی به حساب می آید؟
خیر، خطای محض محسوب می شود.
- ضرب چیست؟
ضربه ای که سبب کبودی و تغییر رنگ در پوست شود، ضرب اتلاق می شود.
- جرح چیست؟
ضربه ای که به واسطه ی آن پارگی و از هم گسیختگی پوست و گوشت اتفاق بیافتد و خونریزی نیز داشته باشد، جرح می گویند.
- مجازات ضرب و جرح عمدی و غیرعمدی چیست؟
به طور کلی می توان گفت مجازات ضرب و جرح عمدی قصاص و مجازات ضرب و جرح غیرعمد دیه می باشد.
سوالات متداول مشاوره حقوقی ضرب و جرح عمدی
خیر، در این شرایط دادگاه مبلغی را به عنوان دیه تعیین می کند که مجرم باید آن را بپردازد.
خیر، خطای محض محسوب می شود.
ضربه ای که سبب کبودی و تغییر رنگ در پوست شود، ضرب اتلاق می شود.
ضربه ای که به واسطه ی آن پارگی و از هم گسیختگی پوست و گوشت اتفاق بیافتد و خونریزی نیز داشته باشد، جرح می گویند.
به طور کلی می توان گفت مجازات ضرب و جرح عمدی قصاص و مجازات ضرب و جرح غیرعمد دیه می باشد.