دو واژه ذکر شده دو مفهومی حقوقی هستند که کم وبیش به گوش همه ی ما خورده است اما اکثر ما با تفاوت این دو مفهوم آشنا نیستیم، و در بیشتر مواقع این دو را شاید به جای هم به کار ببریم. برای پاسخ سؤال تفاوت حکم با قرار چیست؟ ابتدا ماده 299 آیین دادرسی مدنی را بازگو می کنیم:« چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزئی یا کلی باشد، حکم، و در غیر این صورت قرار نامیده می‌شود.»
قانون گذار به روشنی تفاوت این دو را در ماده قانون بالا بیان کرده است اما برای درک بهتر مطلب ما مفاهیم را به صورت مجزا بررسی خواهیم کرد.
پیش از آن باید بدانیم رأی به تصمیمی گفته می شود که قاضی در ارتباط با یک پرونده می گیرد، حال می تواند این تصمیم حکم یا قرار باشد.
تفاوت حکم با قرار در قالب تعاریف آن ها
برای بیان هرچه بهتر تفاوت حکم با قرار ابتدا آن ها را تعریف می کنیم:
1 – تعریف حکم و تفاوت حکم با قرار
وقتی یک پرونده به دادگاه می رسد، روند رسیدگی به آن توسط قاضی شروع می شود؛ برای این کار قاضی ابتدا پرونده، شواهد و مدارک را به صورت کامل بررسی می کند و صحبت های هر دو طرف پرونده را به خوبی می شنود و در آخر در مورد ماهیت دعوی، رأی صادر می کند که این رأی معمولاً باعث مختومه شدن دعوی بین دو طرف می گردد؛ که در این صورت این رأی حکم می باشد؛ بنابراین می توان گفت حکم دارای سه ویژگی بارز است که تفاوت حکم با قرار را رقم می زند:
- در مورد ماهیت دعوی گرفته می شود و وضیت دو طرف دعوی را نسبت به هم مشخص می کند.
- حکم دارای آثاری مانند مجازات مالی، حبس و …است در صورتی که قرار سبب این گونه موارد نخواهد شد.
- با دادن حکم توسط قاضی پرونده مختومه شده و دادرسی خاتمه می یابد.
می توانیم احکام را در چهار دسته طبقه بندی کنیم:
- احکام نهایی و احکام غیر نهایی
- احکام قطعی و احکام غیرقطعی
- احکام حضوری و احکام غیابی
- احکام اعلامی و احکام تأسیسی
در ادامه به توضیح موارد بالا می پردازیم:
الف) احکام قطعی و احکام غیرقطعی
در حکم قطعی مفاد آن قابل تغییر نیست و لازم الاجرا است اما در حکمی که امکان شکایت وجود داشته باشد، آن حکم غیر قطعی است.
ب) احکام حضوری و احکام غیابی
زمانی که در روند رسیدگی به یک پرونده خواننده یا وکیل وی، در هیچ یک از جلسات داد گاه حضور نداشته باشند و در نتیجه هیچ دفاعیه ای انجام نشده باشد، حکم صادره غیابی خواهد بود. باید توجه کرد که چیزی به عنوان قرار غیابی نداریم.
ج) احکام نهایی و غیر نهایی
احکامی که قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور نباشند، قابل ارجاع به دادگاه تجدید نظر نباشد و یا در دیوان عالی کشور صادر شده باشند؛ احکام نهایی هستند.
د) احکام اعلامی و تأسیسی
احکامی که باعث وضعیتی حقوقی جدید نشوند؛ احکام اعلامی و احکامی که وضعبت حقوقی جدیدی را رقم می زنند؛ احکام تأسیسی هستند.
2- تعریف قرار و تفاوت آن با حکم
با توجه به توضیحات بالا می توان نتیجه گرفت که با تعیین قرار توسط دادگاه پرونده نه مختومه می گردد و نه اصلا قرار در ماهیت دعوی دخالت می کند.
برای توضیح قرار و درک مفهوم تفاوت حکم با قرار می توان گفت: گاهی در بعضی پرونده ها برای این که قاضی بتواند تصمیمی درست اتخاذ کند تا حقی از کسی ضایع نگردد، احتیاج به تحقیقات بیشتر یا ارائه نظر کارشناس و یا ارائه گواهی پزشک و …. نیاز است در این صورت قاضی برای پرونده قرار صادر می کند. مانند قرار ارجاع به کارشناس
البته شایان ذکر است که نباید تصور کرد که قرارها هرگز سبب خاتمه یافتن پرونده ها نمی گردد، بلکه در مواردی خاص سبب خاتمه یافتن روند رسیدگی به پرونده می شود.
قرار ها را نیز می توان به هشت دسته طبقه بندی نمود:
- قرارهای مقدماتی یا اعدادی.
- قرارهای قاطع دعوی.
- قرارهای شبه قاطع دعوی.
- قرارهای موقت یا توقیفی.
- قرارهای قطعی.
- قرارهای غیرقطعی.
- قرار های نهایی.
- قرارهای غیرنهایی.
در ادامه به توضیح چند مورد از موارد بالا می پردازیم:
الف) قرار های موقتی یا توقیفی
قرار هایی که برای جلوگیری از ضرر بیشتر یا احتمالی طرفین دعوی صادر می شوند. مانند قرار تأمین دلیل و قرار دستور موقت.
ب) قرارهای مقدماتی یا اعدادی
این قرار ها توسط قاضی برای تحقیقات بیشتر قبل از خاتمه دادرسی صادر می شود. مانند قرار کارشناسی، قرار اناطه، قرار معاینه و …
ج) قرار های قاطع دعوی
قرارهایی که موجب خاتمه یافتن دعوی می شوند در این دسته جای می گیرند. مانند قرار رد دعوی.
د) قرار های شبه قاطع دعوی
قرار هایی که سبب خارج شدن پرونده از ادامه روند رسیدگی می شوند و یا سبب می شوند همان پرونده از صلاحیت آن دادگاه خارج شوند و به دادگاه دیگری برای رسیدگی ارجاع داده شود؛ از این نوع قرارها می باشند.
چند نکته مهم
- در بیشتر پرونده ها می توان نسبت به حکم دادگاه ها، درخواست تجدید نظر نمود؛ اما نمی توان نسبت به قرار چنین درخواستی داشت که تفاوت حکم با قرار را بیان می کند.
- حکم نسبت به اشخاص و طرفین دعوی صادر می گردد، اما قرار می تواند نسبت به اموال و یا افراد خارج از دعوی نیز صادر گردد.
- تأثیر حکم در آینده و ادامه دار است در صورتی که توسط مراجع بالاتر رد نشود، اما قرارها موقتی هستند و بعد از اتمام زمان مشخص، اعتبار خود را از دست می دهند و باطل می شوند.
- حکم فقط توسط قاضی پرونده صادر میگردد اما قرار می تواند توسط دادیار، دادستان، مدیر دفتر شعبه، بازپرس و یا از جانب دادگاه صادر شود.
کلام پایانی
رأی صادره از سوی دادگاه می تواند قرار و یا حکم تلقی شود که در بالا به توضیح تفاوت حکم با قرار پرداختیم و خلاصه ای از آن را بیان کردیم، چیزی که واضح و مشخص است این است که تنها با گرفتن مشاوره از وکلای با تجربه و با معلومات می توان از روند پرونده در مسیر مناسب، خیالی آسوده داشت.
پرسش های متداول
- آیا می توان به قرار اعتراض کرد؟
خیر، درخواست اعتراض تنها برای احکام مجاز می باشد.
- آیا قرار می تواند باعث مختومه شدن پرونده گردد؟
بله، در مواردی خاص سبب خاتمه یافتن پرونده خواهد شد.
- قرار نسبت به چه چیزهایی صادر می گردد؟
نسبت به دو طرف دعوی، افراد خارج از پرونده و همچنین اموال طرفین دعوی می توان قرار صادر کرد.