از زمان های گذشته در جوامع مختلف رایج است، که فردی مالی از خود را به عنوان امانت به کسی داده تا از آن مراقبت کند. امروزه نیز این موضوع در بین افراد رایج است، اما چه زمانی خیانت در امانت اتفاق می افتد؟ و می توان آن را ثابت کرد.
برای آن که با جنبه های حقوقی این مسئله آشنا شوید، لازم است ابتدا انواع آن را بشناسید، در این مقاله قصد داریم انواع این موضوع را بررسی کرده و نگاه قانون را به هرکدام از آن ها بیان کنیم.
برای حمایت از حق و حقوق افراد امانت گذار در قوانین جمهوری اسلامی، مواد قانونی مختلفی وضع شده است. این قوانین در خصوص انواع مختلف خیانت در امانت باهم تفاوت هایی دارند. اما به صورت کلی می توان گفت خیانت در امنت در قوانین کشور ما به عنوان یک جرم شناخته شده و دارای مجازات است.
خیانت در امانت از نظر قانون
برای آن که پرسش چه زمانی خیانت در امانت اتفاق می افتد؟ را پاسخ دهیم، باید بگوییم که این جرم نیز مانند جرایم دیگر برای آن که به وقوع بپیوندد، نیازمند سه عنصر مهم است، در ادامه هر یک از آن ها را بررسی خواهیم کرد:
1 – عنصر مادی
اگر فردی، امانتی را تصاحب، استفاده، تلف یا مفقود کند، به عنوان مجرم شناخته شده و جرم خیانت در امنت او محرز است.
2 – عنصر معنوی
هر فردی برای ارتکاب یک جرم باید دارای سو نیت و قصد قبلی باشد تا جرم برای او محرز شناخته شود. سو نیت خود به دو دسته عام و خاص تقسیم شده که سونیت عام به معنای عمدی انجام دادن جرم است و منظور از سونیت خاص این است که فرد مجرم به قصد ضرر رساندن آن جرم را مرتکب شده است.
3 – عنصر قانونی
اعمال یک فرد باید توسط قانون جرم انگاری شده باشد و قوانینی برای آن تنظیم شده باشد، در غیر این صورت نمی توان به فرد به چشم یک مجرم نگاه کرد.
قانون 674 قانون مجازات اسلامی جرم خیانت در امانت را این گونه تعریف کرده است:
«هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای و‌کالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد. »
به زبانی ساده می توان گفت:« اگر امانتی به شخصی سپرده شود و آن شخص با قصد ضرر رساندن به امانت گذار آن مال را مفقود، استعمال یا تصاحب کند، جرم خیانت در امانت رخ داده است.
خیانت در امانت در دسته ی مجازات های تعزیری درجه 5 قرار دارد که به معنای داشتن زمان برای طرح شکایت است، برای این جرم، 7 سال زمان دارید تا طرح دعوی کنید، پس از آن دیگر نمی تواند از فرد خیانت کار شکایتی انجام دهید.
انواع خیانت در امانت
این جرم براساس نوع مالی که مورد خیانت قرار گرفته شده است، به شش گروه طبقه بندی می‌شوند:
1 – سوء استفاده از ضعف نفس افراد برای خیانت در امانت
ماده ی 596 قانون مجازات اسلامی در این خصوص بیان کرده است که:
«هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیررشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیرتجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هرگونه نوشته‌ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر میشود به هر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارات مالی به حبس از سه ماه تا یک سال و از ۲۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۸۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم میشود و اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومت بر آن شخص داشته باشد مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از یک سال و شش ماه تا سه سال و شش ماه حبس خواهد بود..»
به زبان ساده تر می توان گفت اگر کسی از یک ضعف ذهنی فردی به نفع خود سواستفاده کند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. برای مثال اگر یک قیم یا ولی از ضعف فرد مورد تکلف خود برای ثبت سندی که به ضرر شخص مورد تکلف استفاده کند، این جرم را مرتکب شده است.
2 – سواستفاده از سفید امضا و سفید مهر
به موجب ماده ی 673 قانون مجازات اسلامی:
«هرکس از سفید مُهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آو‌رده سوء استفاده نماید به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.»
3 – خیانت در امانت افراد دولتی در اموال و اسناد دولتی
ماده ۵۹۸ قانون مجازات اسلامی در این باره این گونه سخن گفته است:
« هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمانها یا شوراها و یا شهرداریها و موسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا‌نهادهای انقلابی و بنیادها و موسساتی که زیر نظر ولی فقیه اداره می‌شوند و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و یا دارندگان پایه قضائی و به طور کلی اعضا و کارکنان قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و موسسات فوق‌الذکر یا اشخاصی که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیرمجاز قرار دهد بدون آن که قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد، متصرف غیرقانونی محسوب و علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت‌المثل به شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم میشود و در صورتی که منتفع شده باشد علاوه بر مجازات مذکور به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون اعتباری برای آن منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار مصرف نموده باشد.»
4 – خیانت در امانت در تجارت
سه قانون برای بررسی این جرم وجود دارد:
1 – ماده ۵۵۵ قانون تجارت
« اگر مدیر تصفیه در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته وجهی را حیف و میل کرده باشد به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد‌شد.»
2 – ماده ۳۴۹ قانون تجارت
« اگر دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی‌محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود به علاوه محکوم به مجازات مقرر‌برای خیانت در امانت خواهد شد.»
3 – ماده ۳۷۰ قانون تجارت
« اگر حق‌العمل‌کار نادرستی کرده و مخصوصاً در موردی که به حساب آمر قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب‌دارد مستحق حق‌العمل نخواهد بود – به علاوه در دو صورت اخیر آمر می‌تواند حق‌العمل‌کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند.»
تبصره – دستور فوق مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است نیست.
5 – در قانون ثبت اسناد و املاک
برای توضیح این جرم کافی است ماده ۲۸ قانون ثبت اسناد و املاک را بیان کنیم:
« هرگاه نسبت به این قبیل املاک به عنوان مالکیت تقاضای ثبت شده و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن عرضحال اعتراض و تعقیب دعوا و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.
در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است هرگاه اشخاص مذکور در فوق در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند به مجازات خائنین در امانت محکوم می‌شوند.»
6 – خیانت در امانت در موضوع انحصار و وراثت
دو ماده ی 6 و 11 در بردارنده ی قوانین موبوط به این گروه هستند:
ماده ۶ قانون تصدیق انحصار و وراثت:
« اگر اموال منقول و غیر منقول و وجه نقد متعلق باشخاص مجهول‌الوارث که در تصرف دولت یا مؤسسات تجارتی و یا صرافی و غیره و یا اشخاص است در ظرف ده سال نسبت به مال منقول و وجه نقد و بیست سال نسبت به مال غیر منقول از تاریخ فوت مالک کسی بعنوان وراثت ادعا ننماید دیکر ادعائی پذیرفته نخواهد شد و اموال مزبوره متعلق بدولت است که بمصرف مؤسسات خیریه برساند.»
ماده ۱۱ تصدیق انحصار و وراثت:
« هرگاه متصرفین مال متعلق باشخاص مجهول‌الوارث و یا مدیونین باشخاص مزبور بعد از انقضاء مدتی که بموجی ماده ۶ مقرر است مال و یا دین و یا منافع حاصله از آن را مطابق تبصره ماده مذکور بدولت تسلیم و یا تادیه ننمایند به مجازاتی که به موجب قوانین جزائی برای خیانت در امانت مقرر است محکوم خواهند شد.
در صورتیکه متصرف یا مدیون شرکت باشد مدیر شرکت و یا شعبه آن که متصرف و یا مدیون است مسئول اجرای مقررات تبصره ماده ۶ بوده و در‌صورت تخلف به مجازات مذکور فوق محکوم خواهد شد.»
نتیجه گیری
حال که پاسخ پرسش چه زمانی خیانت در امانت اتفاق می افتد؟ را داده ایم، می توان گفت مبحث خیانت در امانت در موارد حقوقی بسیار پیچیده است؛ بنابراین برای آن که بتوانید به راحتی از پس طرح دعوی در خصوص این جرم بربیابید و آن را در زمان مناسب اثبات نمایید، می توانید از وکلای ما در این زمینه کمک بگیرید.
تاوکیل دارای وکلای باتجربه ای در زمینه ی دعاوی کیفری و حقوقی بوده که می توانند گره گشای مشکلات شما باشند.
سؤالات متداول
- خیانت در امانت به چه معنا است؟
اگر فرد مورد امانت را با نیت قبلی مفقود، استعمال، تلف یا تصاحب کند، جرم خیانت در امانت اتفاق افتاده است.
- انواع خیانت در امانت کدام ها هستند؟
سوء استفاده از ضعف ذهنی افراد، سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر، خیانت در امانت افراد دولت، خیانت در امانت در قانون تجارت و قانون ثبت اسناد از انواع این جرم هستند.
- مجازات خیانت در امانت معمولاً چیست؟
حبس بین سه ماه تا یک سال و شش ماه مجازات این جرم است.
- آیا برای طرح دعوی در مورد خیانت در امانت زمانی در نظر گرفته شده است؟
بله، به مدت 7 سال زمان برای طرح دعوی برای این جرم در نظر گرفته شده است ، بعد از آن امکان طرح شکایت وجود ندارد.
5. چه زمانی خیانت در امانت اتفاق می افتد؟
اگر فردی که امانت به آن سپرده شده است با نیت و قصد قبلی اقدام به تصرف، استعمال یا نابود کردن آن کند، خیانت در امانت اتفاق افتاده است.